Wyszukiwarka ulic
Plac marszałka Józefa Piłsudskiego
Położenie
Plac znajduje się po wschodniej stronie Ogrodu Saskiego. Południową granicę wyznacza ul. Królewska, północną ul. Wierzbowa a wschodnią stronę ograniczają budynki położone przy Krakowskim Przedmieściu (Hotel Europejski i Dom Funduszu Kwaterunku Wojskowego, zwany przez warszawiaków "Dom bez kantów")
Pochodzenie nazwy
Józef Piłsudski (1867-1935)
Mąż stanu, marszałek Polski. W 1888 za działalność niepodległościową zesłany na Syberię. Od 1892 w PPS, od 1894 członek jej władz centralnych i redaktor "Robotnika". Od 1906 przywódca PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Komendant główny Założonego w 1908 Związku Walki Czynnej. Twórca Związku Strzeleckiego w Galicji w 1910, a w 1914 - POW Twórca Legionów, które w latach 1914-1916 walczyły na froncie wschodnim u boku Austro-Węgier; komendant ich I Brygady. W 1917 członek Tymczasowej Rady Stanu. Od 1918 Tymczasowy Naczelnik Państwa i wódz naczelny WP. Od lutego 1919 Naczelnik Państwa. W latach 1919-1921 odegrał czołową rolę w wojnie polsko-sowieckiej. W latach 1922-1923 szef sztabu generalnego. Po objęciu rządów przez W. Witosa wycofał się z życia politycznego. W maju 1926 dokonał zamachu wojskowego (przewrót majowy) i wprowadził rządy autorytarne. Zaaprobował projekt Konstytucji kwietniowej z 1934. Do końca życia był ministrem spraw wojskowych i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.
Pochowany na Wawelu.
Dwa pomniki: przed Belwederem i przy pl. J. Piłsudskiego. Epitafium w katedrze Św. Jana Chrzciciela.
źródło: „Słownik patronów ulic Warszawy" pod redakcją S.Ciepłowskiego - Muzeum Historyczne m.st. Warszawy i Wydawnictwo DiG
Nieco historii
Położony był na dawnych włókach starostwa warszawskiego przeciętych w poprzek starym traktem wiodącym z północy na południe - trasą obecnych ulic Wierzbowa - Mazowiecka. Trakt ten łączył się z drogą Czerską (Krakowskie Przedmieście) przez dawną ul.Ossolińską biegnącą środkiem obecnego placu. Przecięcie terenu przez wał z fosą w 1621 spowodowało przeprowadzenie drogi obwodowej poza wałem - dzisiejszej ul.Królewskiej. Na terenie obecnego placu utworzyło się rozdroże paru dróg. Pierwsza zabudowa drewnianych dworków datowała się od XVI w. Na samym rozdrożu wybudował dwór Tobiasz Morsztyn, łowczy, a jego sukcesor, poeta, Andrzej otrzymał w 1661 pozwolenie zasypania części fosy i rozrzucenia wału pod budowę bardziej okazałego dworu (arch. Tylman z Gameren). W końcu XVII w. rozdroże zostało częściowo uregulowane, przybierając kształt trapezu. W latach 1712-1727 król August II przebudował dwór Morsztynów na pałac dodając mu skrzydła, pałac nazywano Saskim. Po stronie zachodniej pałacu założono Ogród Saski, po wschodniej - rozciągnięto rozległy dziedziniec ujęty z boków od południa i północy długimi parterowymi budynkami koszar, połączonymi ze skrzydłami pałacu ażurowymi bramami. Od wschodu, czyli od Krakowskiego Przedmieścia, oddzielał dziedziniec czworobok zabudowań mieszczących stajnie i kuźnię oraz pałac Ogińskich (na miejscu ob. gmachu instytucji wojskowych i domu kwaterunku wojskowego, tzw. Domu bez Kantów oraz Hotelu Europejskiego). Główny wjazd na dziedziniec prowadził przez dwie bramy ustawione przy Krakowskim Przedmieściu. Na dziedzińcu droga wjazdowa (obecnie ul.gen.M.Tokarzewskiego-Karaszewicza) rozwidlała się na trzy: lewa - poprzez bramę prowadziła do obecnej ul.Mazowieckiej, środkowa - do pałacu, prawa, również poprzez bramę, do Wierzbowej. Po północnej stronie pałacu stał XVII-wieczny pałac Ossolińskich, przebudowywany parokrotnie: najpierw przez Tylmana z Gameren, ok. połowy XVIII w. - na siedzibę ministra Henryka Bruhla (arch. arch. D. Jauch, J. F. Knobel i J. K. Knoffel); odtąd nazywany był pałacem Bruhlowskim. W okresie oświecenia dziedziniec ponownie pełnił funkcje komunikacyjne, a pałac Saski był siedzibą posła saskiego; w bocznych oficynach nadal koszarowało wojsko saskie. Podczas rewolucji kwietniowej 1794 dziedziniec był terenem walk wojska polskiego i ludu Warszawy z wojskiem rosyjskim; oba pałace, Saski i Bruhlowski, zostały wówczas uszkodzone. W 1802 w pałacu Saskim umieszczono liceum warszawskie, którego dyrektorem w tym okresie był Samuel Bogumił Linde. W 1807 na dziedzińcu Saskim Napoleon dokonywał przeglądów wojsk francuskich. W 1815 na rozkaz wielkiego księcia Konstantego dziedziniec został przeznaczony na plac ćwiczeń oraz parad wojskowych i przekształcił się w plac publiczny. Zniesiono ogrodzenie i bramy od Krakowskiego Przedmieścia, Mazowieckiej i Wierzbowej, wybrukowano przejazd do Mazowieckiej do Wierzbowej, plac obsadzono topolami włoskimi, a część oficyn od strony ul.Ossolińskich przebudowano na odwach Orła Białego. W latach 1815-1825 na placu Saskim podczas przeglądów wojska polskiego wielki książę Konstanty swą brutalnością powodował liczne samobójstwa oficerów polskich. Po powstaniu listopadowym, w 1832, gen. rosyjski Iwan Dehn projektował wzniesienie na placu ogromnej baszty najeżonej działami zwróconymi przeciw buntowniczej Warszawie. Projekt zarzucono. W latach 1839-1842 przebudowano pałac Saski zastępując środkowy jego korpus klasycystyczną kolumnadą, łączącą dwa skrzydła (arch. A. Idźkowski). Kolumnada połączyła plac Saski z Ogrodem Saskim. Jednocześnie przebudowano oba boczne pawilony od Królewskiej i od ul.Ossolińskich, nadając im klasycystyczne elewacje. W 1841 odsłonięto ustawiony na środku placu obelisk, zwany pomnikiem zdrajców narodu. Pomnik miał kształt monumentalnego 21-metrowego obelisku żeliwnego (arch. A. Corazzi) z brązowymi rzeźbami 8 lwów i 4 orłów (rzeźbiarz K. Hegel). W latach 1855-1879 między placem i Krakowskim Przedmieściem oraz ul.Czystą wybudowano najobszerniejszy wówczas w Warszawie Hotel Europejski (arch. H. Marconi). W tym też czasie wzniesiono kamienice wzdłuż ul. Czystej. W 1863 w bocznych pawilonach i w namiotach na środku placu rozlokowano wojsko rosyjskie. W latach 1867-1871 na miejscu XVIII-wiecznego pałacu na rogu Królewskiej i pustego placu wyrósł pałac Leopolda Kronenberga, a obok niego przy Królewskiej postawiono Teatr "Alkazar", przebudowany w 1881 na Teatr Nowy. W 1871 w bocznym pawilonie od Królewskiej umieszczono ekskluzywny Klub Myśliwski; przed lokalem Klubu zasadzono sosny, dwie z nich przetrwały na placu do 1934. Po 1890 na miejscu dawnej kuźni saskiej od strony placu wystawiono 4-kondygnacyjny gmach rosyjskiego sztabu okręgowego, później siedziba sądów wojskowych. Fasadzie gmachu nadano cechy renesansu. Obok sztabu przy obecnej ul.gen.M.Tokarzewskiego-Karaszewicza wybudowano odwach zwrócony fasadą ku Hotelowi Europejskiemu. Po przeniesieniu w 1890 corazziańskiego obelisku na pl.Zielony (obecnie H. Dąbrowskiego) środek placu w latach 1894-1912 zajął ogromny sobór, oblicowany jasną cegłą, ze złoconymi kopułami (proj. L. Benois), wnętrze zdobiły liczne freski i mozaiki. Od strony Królewskiej wzniesiono wolno stojącą 70-metrową dzwonnicę. W związku z budową soboru rozebrano saskie pawilony koszarowe, zostawiając tylko Klub Myśliwski; sobór otoczono skwerami. W 1916 okupanci niemieccy zamienili sobór na swój kościół garnizonowy; w 1919 stał się on kościołem garnizonu polskiego. W 1921 rozebrano dzwonnicę, a w latach 1924-1926 - sobór. W 1923 na osi placu Saskiego ustawiono pomnik konny ks. Józefa Poniatowskiego (rzeźbiarz B. Thordwaldsen), a w 1925 pod kolumnadą pałacu urządzono Grób Nieznanego Żołnierza (rzeźbiarz S. Ostrowski). Gmachy otaczające plac stały się siedzibami instytucji wojskowych, a sam plac miejscem rewii wojskowych oraz zebrań i manifestacji publicznych. Plac - jako reprezentacyjny - otrzymał nazwę pl.Józefa Piłsudskiego, który tu przyjmował defilady. Wyników dwu konkursów na nowe ukształtowanie placu nie zrealizowano. Ograniczono się do wyłożenia nawierzchni płytami z piaskowca (1938) i przebudowania odwachu przy obecnej ul.gen.M.Tokarzewskiego-Karaszewicza na komendę miasta (arch. C.Przybylski). W 1931 przy ul. Królewskiej wybudowano pawilon wystawowy Instytutu Propagandy Sztuki (arch. K. Stryjeński). Pałac Bruhlowski - siedzibę Min. Spraw Zagranicznych - przebudowano w latach 1933-1936, przywracając z zewnątrz XVIII-wieczny kształt, a jednocześnie tworząc nowoczesne wnętrza (arch. B. Pniewski). We wrześniu 1939 spłonęły kamienice przy ulicach Wierzbowej i Ossolińskich. W czasie okupacji gmachy stojące wokół placu zajęły władze niemieckie. W 1944 hitlerowcy wysadzili w powietrze pałace Saski i Bruhlowski oraz pomnik Poniatowskiego; spłonął Hotel Europejski, gmach sądów wojskowych i pałac Kronenberga. W 1946 plac odgruzowano, zabezpieczając ocalały fragment Grobu Nieznanego Żołnierza. Odbudowano Hotel Europejski oraz gmach sądów wojskowych, w innym nieco kształcie, dostosowanym do hotelu. Plac otrzymał nazwę pl.Zwycięstwa. W 1948 przeprowadzono konkurs na regulację placu (nie zrealizowany). W związku z budową gmachu Teatru Wielkiego (od 1953) plac został wydłużony w stronę Trębackiej i zamknięty nową fasadą tego teatru (arch. B. Pniewski). Olbrzymia bryła sceny stała się akcentem dominującym ponad placem, a oś nowej fasady teatru stała się osią placu.
źródło: "Ulice i place Warszawy" - Eugeniusz Szwankowski, Wydawnictwo Naukowe PWN SA
W latach 1974-1976 południowa pierzeja placu została zabudowana budynkiem hotelu Viktoria. Stanął na miejscu rozebranego dziewiętnastowiecznego w 1960r. pałacu Kronenberga. 2 czerwca 1979r., podczas pierwszej pielgrzymki do Polski, na tym placu była odprawiana przez Jana Pawła II uroczysta msza święta. W czasie homilii padły tu słynne słowa: Niech zstapi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi, Tej ziemi. W 1990r. przywrócono przedwojenną nazwę placu (z 1928r.): Marszałka Józefa Piłsudskiego. Pięć lat później (14 sierpnia 1995r.), na osi Grobu Nieznanego Żołnierza odsłonięto pomnik patrona placu. Północną pierzeję placu tworzy od 2003r. budynek "Metropolitan", zaprojektowany przez słynnego architekta Normana Fostera.
Plac znajduje się po wschodniej stronie Ogrodu Saskiego. Południową granicę wyznacza ul. Królewska, północną ul. Wierzbowa a wschodnią stronę ograniczają budynki położone przy Krakowskim Przedmieściu (Hotel Europejski i Dom Funduszu Kwaterunku Wojskowego, zwany przez warszawiaków "Dom bez kantów")
Pochodzenie nazwy
Józef Piłsudski (1867-1935)
Mąż stanu, marszałek Polski. W 1888 za działalność niepodległościową zesłany na Syberię. Od 1892 w PPS, od 1894 członek jej władz centralnych i redaktor "Robotnika". Od 1906 przywódca PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Komendant główny Założonego w 1908 Związku Walki Czynnej. Twórca Związku Strzeleckiego w Galicji w 1910, a w 1914 - POW Twórca Legionów, które w latach 1914-1916 walczyły na froncie wschodnim u boku Austro-Węgier; komendant ich I Brygady. W 1917 członek Tymczasowej Rady Stanu. Od 1918 Tymczasowy Naczelnik Państwa i wódz naczelny WP. Od lutego 1919 Naczelnik Państwa. W latach 1919-1921 odegrał czołową rolę w wojnie polsko-sowieckiej. W latach 1922-1923 szef sztabu generalnego. Po objęciu rządów przez W. Witosa wycofał się z życia politycznego. W maju 1926 dokonał zamachu wojskowego (przewrót majowy) i wprowadził rządy autorytarne. Zaaprobował projekt Konstytucji kwietniowej z 1934. Do końca życia był ministrem spraw wojskowych i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.
Pochowany na Wawelu.
Dwa pomniki: przed Belwederem i przy pl. J. Piłsudskiego. Epitafium w katedrze Św. Jana Chrzciciela.
źródło: „Słownik patronów ulic Warszawy" pod redakcją S.Ciepłowskiego - Muzeum Historyczne m.st. Warszawy i Wydawnictwo DiG
Nieco historii
Położony był na dawnych włókach starostwa warszawskiego przeciętych w poprzek starym traktem wiodącym z północy na południe - trasą obecnych ulic Wierzbowa - Mazowiecka. Trakt ten łączył się z drogą Czerską (Krakowskie Przedmieście) przez dawną ul.Ossolińską biegnącą środkiem obecnego placu. Przecięcie terenu przez wał z fosą w 1621 spowodowało przeprowadzenie drogi obwodowej poza wałem - dzisiejszej ul.Królewskiej. Na terenie obecnego placu utworzyło się rozdroże paru dróg. Pierwsza zabudowa drewnianych dworków datowała się od XVI w. Na samym rozdrożu wybudował dwór Tobiasz Morsztyn, łowczy, a jego sukcesor, poeta, Andrzej otrzymał w 1661 pozwolenie zasypania części fosy i rozrzucenia wału pod budowę bardziej okazałego dworu (arch. Tylman z Gameren). W końcu XVII w. rozdroże zostało częściowo uregulowane, przybierając kształt trapezu. W latach 1712-1727 król August II przebudował dwór Morsztynów na pałac dodając mu skrzydła, pałac nazywano Saskim. Po stronie zachodniej pałacu założono Ogród Saski, po wschodniej - rozciągnięto rozległy dziedziniec ujęty z boków od południa i północy długimi parterowymi budynkami koszar, połączonymi ze skrzydłami pałacu ażurowymi bramami. Od wschodu, czyli od Krakowskiego Przedmieścia, oddzielał dziedziniec czworobok zabudowań mieszczących stajnie i kuźnię oraz pałac Ogińskich (na miejscu ob. gmachu instytucji wojskowych i domu kwaterunku wojskowego, tzw. Domu bez Kantów oraz Hotelu Europejskiego). Główny wjazd na dziedziniec prowadził przez dwie bramy ustawione przy Krakowskim Przedmieściu. Na dziedzińcu droga wjazdowa (obecnie ul.gen.M.Tokarzewskiego-Karaszewicza) rozwidlała się na trzy: lewa - poprzez bramę prowadziła do obecnej ul.Mazowieckiej, środkowa - do pałacu, prawa, również poprzez bramę, do Wierzbowej. Po północnej stronie pałacu stał XVII-wieczny pałac Ossolińskich, przebudowywany parokrotnie: najpierw przez Tylmana z Gameren, ok. połowy XVIII w. - na siedzibę ministra Henryka Bruhla (arch. arch. D. Jauch, J. F. Knobel i J. K. Knoffel); odtąd nazywany był pałacem Bruhlowskim. W okresie oświecenia dziedziniec ponownie pełnił funkcje komunikacyjne, a pałac Saski był siedzibą posła saskiego; w bocznych oficynach nadal koszarowało wojsko saskie. Podczas rewolucji kwietniowej 1794 dziedziniec był terenem walk wojska polskiego i ludu Warszawy z wojskiem rosyjskim; oba pałace, Saski i Bruhlowski, zostały wówczas uszkodzone. W 1802 w pałacu Saskim umieszczono liceum warszawskie, którego dyrektorem w tym okresie był Samuel Bogumił Linde. W 1807 na dziedzińcu Saskim Napoleon dokonywał przeglądów wojsk francuskich. W 1815 na rozkaz wielkiego księcia Konstantego dziedziniec został przeznaczony na plac ćwiczeń oraz parad wojskowych i przekształcił się w plac publiczny. Zniesiono ogrodzenie i bramy od Krakowskiego Przedmieścia, Mazowieckiej i Wierzbowej, wybrukowano przejazd do Mazowieckiej do Wierzbowej, plac obsadzono topolami włoskimi, a część oficyn od strony ul.Ossolińskich przebudowano na odwach Orła Białego. W latach 1815-1825 na placu Saskim podczas przeglądów wojska polskiego wielki książę Konstanty swą brutalnością powodował liczne samobójstwa oficerów polskich. Po powstaniu listopadowym, w 1832, gen. rosyjski Iwan Dehn projektował wzniesienie na placu ogromnej baszty najeżonej działami zwróconymi przeciw buntowniczej Warszawie. Projekt zarzucono. W latach 1839-1842 przebudowano pałac Saski zastępując środkowy jego korpus klasycystyczną kolumnadą, łączącą dwa skrzydła (arch. A. Idźkowski). Kolumnada połączyła plac Saski z Ogrodem Saskim. Jednocześnie przebudowano oba boczne pawilony od Królewskiej i od ul.Ossolińskich, nadając im klasycystyczne elewacje. W 1841 odsłonięto ustawiony na środku placu obelisk, zwany pomnikiem zdrajców narodu. Pomnik miał kształt monumentalnego 21-metrowego obelisku żeliwnego (arch. A. Corazzi) z brązowymi rzeźbami 8 lwów i 4 orłów (rzeźbiarz K. Hegel). W latach 1855-1879 między placem i Krakowskim Przedmieściem oraz ul.Czystą wybudowano najobszerniejszy wówczas w Warszawie Hotel Europejski (arch. H. Marconi). W tym też czasie wzniesiono kamienice wzdłuż ul. Czystej. W 1863 w bocznych pawilonach i w namiotach na środku placu rozlokowano wojsko rosyjskie. W latach 1867-1871 na miejscu XVIII-wiecznego pałacu na rogu Królewskiej i pustego placu wyrósł pałac Leopolda Kronenberga, a obok niego przy Królewskiej postawiono Teatr "Alkazar", przebudowany w 1881 na Teatr Nowy. W 1871 w bocznym pawilonie od Królewskiej umieszczono ekskluzywny Klub Myśliwski; przed lokalem Klubu zasadzono sosny, dwie z nich przetrwały na placu do 1934. Po 1890 na miejscu dawnej kuźni saskiej od strony placu wystawiono 4-kondygnacyjny gmach rosyjskiego sztabu okręgowego, później siedziba sądów wojskowych. Fasadzie gmachu nadano cechy renesansu. Obok sztabu przy obecnej ul.gen.M.Tokarzewskiego-Karaszewicza wybudowano odwach zwrócony fasadą ku Hotelowi Europejskiemu. Po przeniesieniu w 1890 corazziańskiego obelisku na pl.Zielony (obecnie H. Dąbrowskiego) środek placu w latach 1894-1912 zajął ogromny sobór, oblicowany jasną cegłą, ze złoconymi kopułami (proj. L. Benois), wnętrze zdobiły liczne freski i mozaiki. Od strony Królewskiej wzniesiono wolno stojącą 70-metrową dzwonnicę. W związku z budową soboru rozebrano saskie pawilony koszarowe, zostawiając tylko Klub Myśliwski; sobór otoczono skwerami. W 1916 okupanci niemieccy zamienili sobór na swój kościół garnizonowy; w 1919 stał się on kościołem garnizonu polskiego. W 1921 rozebrano dzwonnicę, a w latach 1924-1926 - sobór. W 1923 na osi placu Saskiego ustawiono pomnik konny ks. Józefa Poniatowskiego (rzeźbiarz B. Thordwaldsen), a w 1925 pod kolumnadą pałacu urządzono Grób Nieznanego Żołnierza (rzeźbiarz S. Ostrowski). Gmachy otaczające plac stały się siedzibami instytucji wojskowych, a sam plac miejscem rewii wojskowych oraz zebrań i manifestacji publicznych. Plac - jako reprezentacyjny - otrzymał nazwę pl.Józefa Piłsudskiego, który tu przyjmował defilady. Wyników dwu konkursów na nowe ukształtowanie placu nie zrealizowano. Ograniczono się do wyłożenia nawierzchni płytami z piaskowca (1938) i przebudowania odwachu przy obecnej ul.gen.M.Tokarzewskiego-Karaszewicza na komendę miasta (arch. C.Przybylski). W 1931 przy ul. Królewskiej wybudowano pawilon wystawowy Instytutu Propagandy Sztuki (arch. K. Stryjeński). Pałac Bruhlowski - siedzibę Min. Spraw Zagranicznych - przebudowano w latach 1933-1936, przywracając z zewnątrz XVIII-wieczny kształt, a jednocześnie tworząc nowoczesne wnętrza (arch. B. Pniewski). We wrześniu 1939 spłonęły kamienice przy ulicach Wierzbowej i Ossolińskich. W czasie okupacji gmachy stojące wokół placu zajęły władze niemieckie. W 1944 hitlerowcy wysadzili w powietrze pałace Saski i Bruhlowski oraz pomnik Poniatowskiego; spłonął Hotel Europejski, gmach sądów wojskowych i pałac Kronenberga. W 1946 plac odgruzowano, zabezpieczając ocalały fragment Grobu Nieznanego Żołnierza. Odbudowano Hotel Europejski oraz gmach sądów wojskowych, w innym nieco kształcie, dostosowanym do hotelu. Plac otrzymał nazwę pl.Zwycięstwa. W 1948 przeprowadzono konkurs na regulację placu (nie zrealizowany). W związku z budową gmachu Teatru Wielkiego (od 1953) plac został wydłużony w stronę Trębackiej i zamknięty nową fasadą tego teatru (arch. B. Pniewski). Olbrzymia bryła sceny stała się akcentem dominującym ponad placem, a oś nowej fasady teatru stała się osią placu.
źródło: "Ulice i place Warszawy" - Eugeniusz Szwankowski, Wydawnictwo Naukowe PWN SA
W latach 1974-1976 południowa pierzeja placu została zabudowana budynkiem hotelu Viktoria. Stanął na miejscu rozebranego dziewiętnastowiecznego w 1960r. pałacu Kronenberga. 2 czerwca 1979r., podczas pierwszej pielgrzymki do Polski, na tym placu była odprawiana przez Jana Pawła II uroczysta msza święta. W czasie homilii padły tu słynne słowa: Niech zstapi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi, Tej ziemi. W 1990r. przywrócono przedwojenną nazwę placu (z 1928r.): Marszałka Józefa Piłsudskiego. Pięć lat później (14 sierpnia 1995r.), na osi Grobu Nieznanego Żołnierza odsłonięto pomnik patrona placu. Północną pierzeję placu tworzy od 2003r. budynek "Metropolitan", zaprojektowany przez słynnego architekta Normana Fostera.
- DRUKUJ
- POWRÓT
.jpg)