Wyszukiwarka ulic
Plac Żelaznej Bramy
Położenie
Plac jest położony na terenie Mirowa, przed dawnym pałacem Lubomirskich, zamykającym od zachodu oś saską. Od strony wschodniej plac jest ograniczony ul. Marszałkowską, dochodzą do niego ulice Graniczna i Ptasia.
Nieco historii
Wytyczony został w pobliżu dawnej drogi biegnącej ze Starej Warszawy do Grzybowa, m. in. obecnymi ulicami Żabią i Graniczną. Był rynkiem targowym jurydyki Wielopole, założonej po 1667, i został nazwany Targowicą lub Targowicą Wielopolską. W tym czasie został obudowany drewnianymi domami. Ok. 1725 znalazł się na trasie założenia urbanistycznego zwanego Osią Saską i stał się jednym z jego elementów jako plac, leżący między Ogrodem Saskim i Al.Wolską, czyli późniejszym pl.Mirowskim i Chłodną. Ogród oddzielała od placu barokowa brama żelazna, od której Targowicę zaczęto nazywać pl.Za Żelazną Bramą. Przed 1730 przy placu wzniesiono dwa pałace : przy pierzei północnej - okazały pałac Mikołaja Radziwiłła, a między Krochmalną i pl.Mirowskim - skromniejszy Campioniego. W latach 1765-1784 zabudowano w sposób bardziej zwarty południową pierzeję rynku między ul.Graniczną i pl.Mirowskim. Stanęła tu jedna kamienica i 8 domów drewnianych, oprócz obu wspomnianych pałaców. Domy zamieszkiwali handlarze, kupcy, szynkarze (szynków przy rynku było dużo), rzemieślnicy z licznymi czeladnikami, w tym 4 sztukatorów, kilku lekarzy. W pałacach oprócz kilku rodzin magnackich - liczna służba. W drugiej połowie XVIII w. przy rynku powstało duże skupisko ludności żydowskiej, zajmującej się handlem. Już w XVIII w. Targowica należała do największych targowisk stolicy. W końcu XVIII w. przebudowano w stylu klasycystycznym pałac Radziwiłłów na siedzibę Lubomirskich, dodając do niego monumentalny portyk kolumnowy (arch. J. Hempel). Ok. 1818 okazałą bramę Ogrodu Saskiego zamieniono na skromniejszą, ale też żelazną. Plac znacznie rozszerzono i uregulowano, nadając mu kształt symetryczny. Ok. 1827 wybudowano w pobliżu bramy domy Schmidtnera o klasycystycznych fasadach oraz dom Morawskiego (pod nr 2, arch. A. Corazzi). W 1841 częściowo na miejscu rozebranej drewnianej zabudowy między ulicami Gnojną (późn. Rynkową) i Skórzaną oraz placem wzniesiono obszerną halę targową nazwaną "Gościnnym Dworem", a następnie "Wielopolem". Założona na placu o kształcie wydłużonego trójkąta na podstawie półkola (obwód 280 m), otoczona arkadami z lanego żelaza wspartymi na kolumnach żeliwnych, mieściła 168 sklepów i tyleż straganów ustawionych we wnętrzu i na obszernym dziedzińcu wewnętrznym (arch. arch. J. Gay i A. Kropiwnicki). Główną fasadę od strony placu wieńczył złocony posąg Merkurego. Plac Za Żelazną Bramą wraz z sąsiednim pl.Mirowskim i pobliskimi uliczkami stał się największym targowiskiem Warszawy. W tysiącach straganów i koszy z towarami sprzedawano żywność, kwiaty, odzież, obuwie, galanterię itp. Ok. 1881 przez plac przeprowadzono tory tramwaju konnego, zamienionego w 1909 na tramwaj elektryczny, kursujący między pl.Mirowskim, Graniczną i Przechodnią, co skomplikowało ruch kołowy przez pl.Za Żelazną Bramą. W 1902 plac zamknięto od zachodu bryłą hal Mirowskich o elewacji oblicowanej barwną cegłą; hale powiększyły znacznie liczbę krytych sklepów i straganów. Część straganów ustawiono pod arkadami pałacu Lubomirskich. W latach 1928/1929 pałac zeszpecono nadbudową dwóch pięter. We wrześniu 1939 spłonął "Gościnny Dwór"; ruiny jego usunięto w pierwszych latach wojny. Podczas okupacji targ Za Żelazną Bramą był nadal czynny, ale w mniejszych rozmiarach i bez udziału ludności żydowskiej zamkniętej w getcie. Podczas powstania 1944 na placu wymordowano tysiące warszawiaków. Wkrótce potem hitlerowcy zburzyli lub spalili wszystkie stojące dokoła budynki: pałac Lubomirskich, klasycystyczne kamienice i hale Mirowskie, z których zostały wypalone mury. Po wojnie uprzątnięto gruzy; ok. 1950 odbudowano pałac i pierwszą halę Mirowską na halę sportową i widowiskową (hala "Gwardii"). Skasowano tramwaj biegnący około hal i w 1948 ułożono jego tory przez ulicę, przechodzącą przez Ogród Saski. Dokoła placu stanęły 16-kondygnacyjne wieżowce osiedla "Za Żelazną Bramą" (arch. arch. J. Czyż, J. Furman, J. Józefowicz, A. Skopiński). Osiedle budowane w latach 1965-1969 z wielkich płyt z gotową elewacją i wmontowanymi oknami skupiło spółdzielcze, przeważnie małe, mieszkania.
źródło: "Ulice i place Warszawy" - Eugeniusz Szwankowski, Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Plac jest położony na terenie Mirowa, przed dawnym pałacem Lubomirskich, zamykającym od zachodu oś saską. Od strony wschodniej plac jest ograniczony ul. Marszałkowską, dochodzą do niego ulice Graniczna i Ptasia.
Nieco historii
Wytyczony został w pobliżu dawnej drogi biegnącej ze Starej Warszawy do Grzybowa, m. in. obecnymi ulicami Żabią i Graniczną. Był rynkiem targowym jurydyki Wielopole, założonej po 1667, i został nazwany Targowicą lub Targowicą Wielopolską. W tym czasie został obudowany drewnianymi domami. Ok. 1725 znalazł się na trasie założenia urbanistycznego zwanego Osią Saską i stał się jednym z jego elementów jako plac, leżący między Ogrodem Saskim i Al.Wolską, czyli późniejszym pl.Mirowskim i Chłodną. Ogród oddzielała od placu barokowa brama żelazna, od której Targowicę zaczęto nazywać pl.Za Żelazną Bramą. Przed 1730 przy placu wzniesiono dwa pałace : przy pierzei północnej - okazały pałac Mikołaja Radziwiłła, a między Krochmalną i pl.Mirowskim - skromniejszy Campioniego. W latach 1765-1784 zabudowano w sposób bardziej zwarty południową pierzeję rynku między ul.Graniczną i pl.Mirowskim. Stanęła tu jedna kamienica i 8 domów drewnianych, oprócz obu wspomnianych pałaców. Domy zamieszkiwali handlarze, kupcy, szynkarze (szynków przy rynku było dużo), rzemieślnicy z licznymi czeladnikami, w tym 4 sztukatorów, kilku lekarzy. W pałacach oprócz kilku rodzin magnackich - liczna służba. W drugiej połowie XVIII w. przy rynku powstało duże skupisko ludności żydowskiej, zajmującej się handlem. Już w XVIII w. Targowica należała do największych targowisk stolicy. W końcu XVIII w. przebudowano w stylu klasycystycznym pałac Radziwiłłów na siedzibę Lubomirskich, dodając do niego monumentalny portyk kolumnowy (arch. J. Hempel). Ok. 1818 okazałą bramę Ogrodu Saskiego zamieniono na skromniejszą, ale też żelazną. Plac znacznie rozszerzono i uregulowano, nadając mu kształt symetryczny. Ok. 1827 wybudowano w pobliżu bramy domy Schmidtnera o klasycystycznych fasadach oraz dom Morawskiego (pod nr 2, arch. A. Corazzi). W 1841 częściowo na miejscu rozebranej drewnianej zabudowy między ulicami Gnojną (późn. Rynkową) i Skórzaną oraz placem wzniesiono obszerną halę targową nazwaną "Gościnnym Dworem", a następnie "Wielopolem". Założona na placu o kształcie wydłużonego trójkąta na podstawie półkola (obwód 280 m), otoczona arkadami z lanego żelaza wspartymi na kolumnach żeliwnych, mieściła 168 sklepów i tyleż straganów ustawionych we wnętrzu i na obszernym dziedzińcu wewnętrznym (arch. arch. J. Gay i A. Kropiwnicki). Główną fasadę od strony placu wieńczył złocony posąg Merkurego. Plac Za Żelazną Bramą wraz z sąsiednim pl.Mirowskim i pobliskimi uliczkami stał się największym targowiskiem Warszawy. W tysiącach straganów i koszy z towarami sprzedawano żywność, kwiaty, odzież, obuwie, galanterię itp. Ok. 1881 przez plac przeprowadzono tory tramwaju konnego, zamienionego w 1909 na tramwaj elektryczny, kursujący między pl.Mirowskim, Graniczną i Przechodnią, co skomplikowało ruch kołowy przez pl.Za Żelazną Bramą. W 1902 plac zamknięto od zachodu bryłą hal Mirowskich o elewacji oblicowanej barwną cegłą; hale powiększyły znacznie liczbę krytych sklepów i straganów. Część straganów ustawiono pod arkadami pałacu Lubomirskich. W latach 1928/1929 pałac zeszpecono nadbudową dwóch pięter. We wrześniu 1939 spłonął "Gościnny Dwór"; ruiny jego usunięto w pierwszych latach wojny. Podczas okupacji targ Za Żelazną Bramą był nadal czynny, ale w mniejszych rozmiarach i bez udziału ludności żydowskiej zamkniętej w getcie. Podczas powstania 1944 na placu wymordowano tysiące warszawiaków. Wkrótce potem hitlerowcy zburzyli lub spalili wszystkie stojące dokoła budynki: pałac Lubomirskich, klasycystyczne kamienice i hale Mirowskie, z których zostały wypalone mury. Po wojnie uprzątnięto gruzy; ok. 1950 odbudowano pałac i pierwszą halę Mirowską na halę sportową i widowiskową (hala "Gwardii"). Skasowano tramwaj biegnący około hal i w 1948 ułożono jego tory przez ulicę, przechodzącą przez Ogród Saski. Dokoła placu stanęły 16-kondygnacyjne wieżowce osiedla "Za Żelazną Bramą" (arch. arch. J. Czyż, J. Furman, J. Józefowicz, A. Skopiński). Osiedle budowane w latach 1965-1969 z wielkich płyt z gotową elewacją i wmontowanymi oknami skupiło spółdzielcze, przeważnie małe, mieszkania.
źródło: "Ulice i place Warszawy" - Eugeniusz Szwankowski, Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Odbudowany, po spaleniu w 1939r., pałac Lubomirskich był po wojnie siedzibą instytucji wojskowych. W 1970 r. marszałek Ludowego Wojska Polskiego Marian Spychalski (z zawodu architekt) zaproponował obrócenie pałacu Lubomirskich, tak by jego elewacja frontowa zamykała kompozycyjnie oś saską. Wykonanie tgo pomysłu wiązało się z obrotem budynku o około 78 stopni. Operacja została przeprowadzona w dniach 30 marca - 18 maja 1970r. Autorem całego przedsięwzięcia był Aleksander Mostowski. W 1985r., przed pałacem postawiono (zasłaniając elewację frontową) dużych rozmiarów pomnik "Poległym w służbie i obronie Polski Ludowej", popularnie nazywanym przez warszawiaków pomnikiem "Utrwalacza". Stał na tym miejscu dość krótko, bo już w 1990r. nie było po nim śladu, a monumentalna fasada ponownie zamyka oś widokową.
- DRUKUJ
- POWRÓT
.jpg)